Kitaen ti taudan para iti Nalatak a sirkulo

[[Papeles:Great circle hemispheres.png|thumb|right|Ti nalatak a sirkulo ket mangbingay ti espera kadagiti dua nga agpada a hemisperio]]

Ti '''nalatak a sirkulo''', ammo pay a kas maysa nga '''ortodromo''' wenno [[sirkulo a Riemannia]], iti [[espera]] ket ti pagsasabtan ti espera ken ti [[Plano (heometria)|plano]] a lumabas babaen ti tengnga a punto ti espera. Daytoy a sangkapaset a kaso ti [[sirkulo ti espera]] ket kasumbangir iti ''bassit a sirkulo'', ti pagsasabtan tiespera ken ti plano a saan a lumabas babaen ti tengnga. Ti ania man a [[diametro]] iti ania man a nalatak a sirkulo ket maiparna iti diametro iti espera, ken isu nga amin a nalatak a sirkulo ket addaan iti agpapada a  [[sirkumperensia]] kas ti tunggal maysa kaniada, ken addaan iti agpapada a tengnga a kas ti espera.Ti nalatak a sirkulo ket ti kadakkelan a sirkulo a mabalin a mailadawan iti ania man a naited nga espera. Ti tunggal maysa a [[sirkulo]]iiti [[espasio nga Euklideo|3 nga espasio nga Euklideo]] ket ti nalatak a sirkulo iti eksakto a maysa nga espera.

Para kadagit kaaduan a punto iti rabaw ti espera adda ti maysa a naisangayan a nalatak a sirkulo babaen dagiti dua a punto. Ti mailaksid ket ti paris dagiti [[Antipodal a punto|antipodal]] a punto, a dagitoy ket dagiti awan patinggana nga adu a nalataka sirkulo.  Ti bassit nga arko ti nalatak a sirkulo iti nagbaetan dagiti dua punto ket ti kabassitan a rabaw ti dalan a pagbaetanda. Iti daytoy a kapanunotan ti bassit nga arko ket kapada dagiti “nalinteg a linia” iti [[Euklideo a heometria]]. Ti kaatiddog ti bassit nga arko iti nalatak a sirkulo ket maala  kas ti distansia a pagbaetan dagiti dua a punto iti rabaw ti espera iti [[Riemannia a heometria]]. Dagiti nalatak a sirkulo ket dagiti [[heodesiko]] ti espera.

Kadagiti ad-adu a dimension, dagiti nalatak a sirkulo iti [[n-espera|''n''-espera]] ket dagiti nagsasabtan ti ''n''-espera nga addaan kadagiti 2 a plano a lumabas babaen ti taudan iti Euklideo nga espasio ti  '''R'''<sup>''n''+1</sup>.

== Pannakaal adagiti kabassitan a dalan ==
Tapno mapasingkedan ti bassit nga arko ti nalatak a sirkulo ket ti kabassitan a dalan a mangikapet kadagiti dua a punto iti rabaw ti espera, nasken nga ipakat ti [[kalkulo dagiti paggigiddiatan]] iti daytoy.

Ikeddeng ti klase dagiti amin a kadawyan a dalan manipud iti punto ti ''p'' iti sabali a punto iti ''q''. Ikkan kadagiti [[sistema ti nagsasabtan ti espera|nagsasabtan ti espera]] tapno ti ''p'' ket maipada iti amianan nga ungto. Ti ania man a killo iti espera a saan a maisabat kadagiti ungto, mabalin a malaksid laeng dagiti patingga a punto, ket mabalin a maiparametro babaen ti

:<math>\theta = \theta(t),\quad \phi = \phi(t),\quad a\le t\le b</math>

no maipalubos ti φ a mangala kadagiti arbitrario a pudno a pateg. Ti inpinitesimal aa kaatiddog ti arko kadagitoy a nagsasabtan ket

: <math>
ds=r\sqrt{\theta'^2+\phi'^{2}\sin^{2}\theta}\, dt.
</math>

Isu a ti kaatiddog ti killo ti γ manipud iti ''p'' iti ''q'' ket ti [[punsional (matematika)|punsional]] iti killo a naited babaen ti

: <math>
S[\gamma]=r\int_a^b\sqrt{\theta'^2+\phi'^{2}\sin^{2}\theta}\, dt.
</math>

Laglagipen a ti ''S''[γ] ket saan a basbassit iti kaatidog ti meridiano manipud iti''p'' iti ''q'':

:<math>S[\gamma] \ge r\int_a^b|\theta'(t)|\,dt \ge r|\theta(b)-\theta(a)|.</math>

Gapu ta natalinaay ti nangrugian a punto ken ti nagpatinggaan a punto, ti ''S'' ket mapabassit laeng no ti φ'&nbsp;=&nbsp;0,isu a ti killo ket nasken a mabirukan iti meridiano iti espera ti φ&nbsp;=&nbsp;φ<sub>0</sub>&nbsp;=&nbsp;constant. Kadagiti Kartesiao a nagsasabtan, daytoy ket ti
:<math>x\sin\phi_0 - y\cos\phi_0 = 0</math>
nga isu ti plano babaen ti taudan, kas ti tengnga ti espera.

== Dagiti pakaipakatan ==
Adda dagiti pagarigan dagiti nalatak a sirkulo iti [[nainlangiten nga espera]] ket mairaman ti [[nainlangitan a horisonte]], ti [[nainlangitan nga ekuador]], ken ti [[ekliptiko]]. Dagiti nalatak a sirkulo ket naus-usarda pay a kas dagiti uniso a panagipagarup ti [[heodesiko iti maysa nga immitlog|heodesiko]] iti rabaw ti [[planeta (Daga)|Daga]] (urayno [[sukog ti Daga|saan a perpekto nga espera]]), ken ti pay iti naitimbukel a [[astronomiko a banag|nainlangitan a bagbagi]].

== Kitaen pay ==
* [[Linia Rhumb]]
* [[Bassit a sirkulo]]

== Dagiti silpo ti ruar ==
* [http://mathworld.wolfram.com/GreatCircle.html Nalatak a Sirkulo – manipud iti MathWorld]
* [http://www.greatcirclemapper.net/ Ti Panangimapa ti Nalatak a Sirkulo]
* [http://www.gcmap.com/ Panangimapa ti Nalatak a Sirkulo]
* [http://williams.best.vwh.net/gccalc.htm Panagkarkulo ti Nalatak a Sirkulo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070610091641/http://williams.best.vwh.net/gccalc.htm |date=2007-06-10 }}
* [http://www.acscdg.com/ Distansia ti Nalata a Sirkulo]

[[Kategoria:Heometria]]