Z
Ti Z ket ti maika-26 a letra iti alpabeto a Romano. Plantilia:AZ
Pakasaritaan
| Penisio a Zayin |
Lumaud a Griego a Zeta |
Etrusko a Z |
Latin a Z |
|---|---|---|---|
|
|
|
|
Semitiko
Iti sinuratan a Proto-Semitiko, daytoy a simbolo ket maikapito a letra, a napanaganan iti zayin, a kaipapananna "armas" wenno "kampilan". Nangirepresentar daytoy iti uni a Plantilia:IPAslink kas iti Ingles ken Pranses, wenno mabalin a kas iti Plantilia:IPAslink (kas iti Italiano a Plantilia:Lang, Plantilia:Lang).
Griego
Ti Griego a porma a Z ket mausping unay iti Penisio a Zayin (
), ket nagtalinaed ti Griego a inskripsional a porma iti daytoy a sukog iti intero a taga-ugma a panawen. Inawagan dayta dagiti Griego a zeta, baro a nagan a naaramid iti panangtulad iti eta (Plantilia:Lang) ken theta (Plantilia:Lang).
Iti taga-ugma a Griego ti Atenas ken Amianan a Laud a Grecia, nangirepresentar ngata ti letra iti Plantilia:IPAslink, idinto ta iti Atiko a Griego manipud idi maikapat a siglo K.K.P. ken agpatpatuloy, nangirepresentar ngata dayta Plantilia:IPA ken Plantilia:IPAslink — awan ti panagkaykaysa maipapan iti daytoy a banag. Iti dadduma a dialekto, kas iti Eleo ken Kretense, nausar ngata ti simbolo para iti dagiti uni a umasping iti Plantilia:IPAslink ken Plantilia:IPAslink. Iti kadawyan a dialekto, wenno koine, a sinuktan dagiti daan a dialekto, nagbalin ti ζ ti Plantilia:IPAslink, ket kasta pay laeng iti moderno a Griego.
Etrusko
Nagtaud ti Etrusko a letra iti Penisio, mabalin a babaen ti alpabeto a Griego a nausar iti ti isla ti Iskia. Iti Etrusko, nangirepresenta ngata ti letra iti Plantilia:IPAslink.
Latin
Nautang ti letra a Z manipud iti Griego a letra a Zeta, mabalin a nangirepresentar iti uni a Plantilia:IPAslink (kitaen ti voiceless alveolar affricate). Inikkatna ni Appius Claudius Caecus, ti Romano a censor, ti letra a Z iti alpabetoPlantilia:Masapul a pagarigan, maipagarup a gapu ta dina kayat ti surat, ta sigun kenkuana, "kasla dila ti bangkay" ti letra.Plantilia:Masapul a dakamaten Ti ad-adda a posible a pannakailawlawag ket napukaw ti uni manipud iti Latin, isu a saanen a masapul ti letra iti panangiletra kadagiti Latin a sasao. Mabalin met a gapu iti rotasismo, nabalin ti Z a naiget nga uni ti R. Aniaman ti makagapu, ti pananggura ni Appius Claudius iti letra a Z ti makunkuna ita a makagapu iti pannakaikkatna. Sumagmamano a siglo kalpasanna, kalpasan ti Romano a panangsakup ti Grecia, nautang manen ti Z tapno iletra iti sasao manipud iti nalatak nga Atiko a dialekto ti Griego.
Sakbay ti pannakaisubli ti z, naisurat ti uni ti zeta kas s iti rugi ti sasao ken ss iti tengnga dagiti sasao,, kas iti Plantilia:Lang para iti Plantilia:Lang "sinturon" and Plantilia:Lang para iti Plantilia:Lang "bankero".
Iti dadduma nga inskripsion, nangirepresentar ti z iti Bulgar a Latin a uni, nalabit maysa nga affricate, nabuangay babaen ti panagtipon dagiti panagtignay ti Klasiko a Latin a Plantilia:IPAslink, Plantilia:IPA and Plantilia:IPA: kas pagarigan, Plantilia:Lang para iti Plantilia:Lang "Enero", Plantilia:Lang para iti Plantilia:Lang "diakono", ken Plantilia:Lang para iti Plantilia:Lang "ita".
Kasta met, no dadduma a sinuktan ti Plantilia:IPA ti Plantilia:IPAslink, iti dagiti sasao a kas iti Plantilia:Lang para it Plantilia:Lang "mangbautisar". Iti moderno a Italiano, mangirepresentar ti z iti Plantilia:IPAslink wenno Plantilia:IPAslink, idinto ta maisursurat ti panagtignay ti Plantilia:Lang ken Plantilia:Lang babaen ti letra a g (a mangirepresentar iti Plantilia:IPA sakbay ti i ken e): Plantilia:Lang, Plantilia:Lang. Iti dadduma a pagsasao, kas iti Espaniol, adda pay sabali a panagbalbaliw ti uni.
Daan nga Ingles
Inusar ti Daan nga Ingles iti S laeng para iti agpadpada ti awan bosesna ken ti adda bosesna a sibilante. Baro ti ti Latin a uni a naala iti Pranses, ket naisurat daytoy a uni, saan a babaen ti Z, no di ket babaen ti G wenno I. Makita dagiti agsasaruno a panagbalbaliw ti uni iti moderno a dagiti doblete Plantilia:Lang "agimon" ken Plantilia:Lang "naregta". Nagtaud ti agpadpada a sasao iti Naladaw a Latin a Plantilia:Lang, a mismo a nagtaud iti naimportaran a Griego a Plantilia:Lang Plantilia:Lang. Ti immun-una a porma ket Plantilia:Lang, ta ti damo a unina ket Plantilia:IPAblink, a nabalin ti Moderno a Pranses a Plantilia:IPAblink. Insurat ni John Wycliffe ti sao kas Plantilia:Lang wenno Plantilia:Lang.
Naisao ti Z iti ngudo ti sao kas ts, kas iti Ingles nga Plantilia:Lang "dagiti sanikua", manipud iti Daan a Pranses nga Plantilia:Lang "umdas" (Moderno a Pranses nga Plantilia:Lang), manipud iti Bulgar a Latin nga Plantilia:Lang "iti kinaanay".
Maudi a letra ti alpabeto
Idi un-unana, nagpatingga dagiti alpabeto nga Ingles, a nausar dagiti ubbing, saan a iti Z no di ket iti & wenno dagiti mainaig a tipograpiko a simbolo. Iti 1859 a nobelana nga Adam Bede, ni George Eliot ket nagitudo ti Z a sinurot ti & idi kinuna ti karakterna a ni Jacob Storey, "Impagarupna a naikabil [ti Z] tapno manggibus iti alpabeto laeng, nupay umdas met ti ampersand, iti ammona". [1]
Adda dagiti alpabeto, a naibatay iti Latin, nga addaan kadagiti kanayonan a letra iti ngudo ti alpabeto. Ti maudi a letra para iti Islandes, Pinlandes ken Sueko ket Ö, idinto ta Å para iti Danes ken Norwego.
Iti alpabeto nga Aleman, maibilang dagiti umlaut (Ä/ä, Ö/ö, ken Ü/ü) ken ti letra a ß (Plantilia:Lang wenno Plantilia:Lang "natadem a S") a kas dagiti panangbalbaliw kadagiti bokal nga a/o/u ken kas ti (nangpadagsen) a bariante nga panangiletra ti ss, saan a kas dagiti agwaywayas a letra, isu a dagitoy ket sumarsaruno kadagiti saan a nabaliwan a letra iti alpabeto a panagurnos. Agpatingga ti alpabeto nga Aleman iti z.
Dagiti tipograpiko a bariante
Mabalin met a maibilang ti Z nga addaan iti uged Plantilia:Anggulo a pangserra, ken bassit a Z nga addaan iti ipus Plantilia:Anggulo a pangserra, nupay dagiti agduduma a karakter, kas dagiti alograpo ti Plantilia:Anggulo a pangserra/Plantilia:Anggulo a pangserra.
Nagtaud ti Z nga addaan iti ipus (Plantilia:Lang-de wenno Plantilia:Lang) iti mediebal a minuskula a Gotiko ken nasapa a moderno a tipograpia. Kas maysa a ligatura agraman ti atiddog a s (ſ), daytoy ket paset ti naggapuan ti Eszett (ß) iti alpabeto nga Aleman. Iti kamaudiananna saan a mailasin ti daytoy a Z manipud iti yogh (ȝ) iti panagsurat ti Tengnga nga Ingles.
Dadduma pay a panagusar
- Iti matematika, mairaman dagiti panagusar para iti Z ti:
- Naipakaammo ni René Descartes iti moderno a tradision ti panagusar ti x, y, ken z tapno mangirepresentar ti di ammo (incognita), iti librona a La Géométrie (1637).
- Kadawyan met ti panagusar ti z tapno mangirepresentar iti maysa a komplikado a numero.
- Tuktukoyenna ti Plantilia:Unichar iti grupo dagiti intero a bilang. Idi damo, ti ket maysa a bersion a naisurat iti ima ti Z a nausar iti pagimprentaan ngem, iti panaglabas ti tiempo, nausar a masansan kadagiti nayimprenta nga obra met.
Dagiti nagibasaran
- ↑ George Eliot: Adam Bede. Chapter XXI. online Plantilia:Webarchive iti Project Gutenberg. Iti Ingles: "He thought it [Z] had only been put to finish off th' alphabet like; though ampusand would ha' done as well, for what he could see."